حوزه معنایی حکمت و تبیین گستره آن در قرآن کریم

برای «حکمت» در تفاسیر معانی و مصادیق متعددی ذکر شده است. این اختلاف وتعدد، نوعی توسعه معنایی در طول زمان ایجاد کرده که باعث اختلاف نظرهایی شده است. حتی در دوره های متأخر به فلسفه هم «حکمت»اطلاق شده است و حال آن که «حکمت قرآنی» و «فلسفه» در تعریف، روش، غایت و هدف با هم تفاوت دارند. بررسی و تحلیل دقیق معنای قرآنی «حکمت» می تواند تصویری روشن از منظور قرآنی آن ارائه داده و حدّ و مرزها را مشخص کرده و این اختلافات را کمتر کند. یکی از روش های مورد استفاده برای پژوهش و تحلیل معنایی کلمات، نظریه ی «حوزه های معنایی» در «معنی شناسی» است، با استفاده از روش و اصول این نظریه «حکمت» واژه ی کانونی و هسته ی مرکزی حوزه ی معنایی قرار گرفته و حول آن کلمات ِکلیدی«رسول»، «وحی»، «کتاب»، «تعلیم»، «تزکیه»، «حکیم»، «علیم»، «عزیز» و... قرار گرفته و در کنار سایر هم نشین های این حوزه معنایش روشن می شود. در نتیجه «حکمت قرآنی» بسیار نزدیک به معنای آن در جاهلیّت بوده و عبارت از کلام یا حُکم متقن، دقیق و سنجیده ای است که برای تعلیم و تربیت، تأدیب، و تعذیب بیان می شود، اعمّ از این که اَحکام و فرایض و سنن بوده که خاصیّت تشویق یا بازدارندگی و جلوگیری از گناهان و جرایم را دارند یا کلامی ارشادی که برای تربیت نفوس موثر باشد، و پشتوانه علمی و اجرایی آن ها خدای حکیمِ عزیز و علیم است. «حکمت» قرآنی در اتقان و وضوح هم ردیف «کتاب» قرار دارد و اعطاییِ خدای تعالی و در کنار «کتاب» از ارکان و ابزار های هدایتی و تربیتی رسول به شمار می آید. هم چنین خود «کتاب» شامل حکمت های الهی است. «حکمت» قابلیّت «تعلیم» و «تعلّم»داشته و دارای درجات و مراتب بوده و«علم»،«بیّنات»و«حجّت» در برخی موارد توان جانشینی با «حکمت» را دارند. شاید وجه اشتراکِ اتقان وسنجیدگی کلام بوده که لفظ «حکمت» را هم نشین و بلکه جانشین «فلسفه» قرار داده است.